11 september 2011

De straten glooiden licht. Aan weerszijden stonden de gekleurde huizen achter dekleine, met rozen begroeide voortuintjes. Ze ademden ‘n typisch Engelse sfeer. Terwijl we samen door de buurt liepen, wees mijn vader me waar hij had gewoond, eind jaren 50. Hij wees me de Nederlandse ambassade waar hij destijds had gewerkt. De rivier de Ptomac, die de stad in een oost- en westkant opdeelde, het Witte Huis, het Congres. Het Vietnam-monument waarinde eindeloze rij namen van omgekomen soldaten gegraveerd was. Te veel, veel teveel namen, rij na rij,niet te bevatten. Het graf van zijn held John F. Kennedy …
Met al die plekken in Washington DC nam mijn vader me mee in zijn persoonlijke geschiedenis. 
 

Een intensieve week ging razendsnel voorbij en voor we er al aan toe waren, zaten we op Dulles airport te wachten tot onze terugvlucht werd afgeroepen. Ondertussen zaten we als een stel kwajongens grinnikend commentaar te leveren over de gebrekkigheid van de zogenaamd veilige detectiepoortjes. Als je er wat sloffend doorheen liep, zoals de in gewaden geklede Arabieren voor ons die op Riyadh zouden vliegen, dan kwam je er geruisloos doorheen. Een gekkegewaarwording.

De vlucht van American Airlines naar Amsterdam werd afgeroepen. Onze vlucht. Na een rustige reis kwamen we aan het begin van de middag op Schiphol aan.  We namen afscheid van elkaar en bedankten elkaar warm voor de hele fijne week. Mijn vader nam de trein naar Rijswijk, ik die naar Den Bosch

RAKKETAKKETAK,

Haiku Meinweg
 

Nelle Heijboer

10 mei 1940

De Duitsers vallen Nederland binnen.

Alle inwoners van Grave zijn door het Gemeentebestuur geadviseerd te evacueren.
Grave ligt in de linie waar de Duitsers de Maasbrug willen bombarderen om zo via deze brug door te trekken naar Nijmegen.
Vader en Moeder met dekinderen Piet, Dien, Suus, Nol, Sjef, Thea en Rietje die nog thuis wonen, worden met nog meer Gravenaren vervoerd per bus naar Heesch in Noord Brabant.
De andere kinderen studeren allemaal intern, in Veghel, Nijmegen en Heerlen.
Toon studeert aan de Universiteit in Nijmegen.
Jule en Leen zijn als onderwijzeressen in Nijmegen werkzaam, waar Lies de kweekschool voor onderwijzeres volgt.
Matthieu is intern op de kweekschool in Heerlen.
Vader en Moeder weten nog niet waar ze met de zeven kinderen onderdak kunnen krijgen.
De enige zekerheid is dat zij weg moeten. Iedereen wil weg.
Het is een drukte van belang als wij met een oude stadsbus vertrekken.
We stoppen midden in het dorp Heesch.
In een school komen we terecht die geleid wordt door broeders.
Moeder vindt dit geen goed idee.
Zij neemt het initiatief en besluit op eigen houtje bij boerderijen aan te bellen.
Boeren hebben veestallen waar, zo weet moeder vanuit haar eigen jeugd, plek genoeg is om een gezin onderdak te bieden.
Bij de zoveelste boerderij wordt moeder met het gezin gastvrij ontvangen door Han en Mien.
We mogen op strobedden in de stal slapen.
Na ruim twee weken gaat het gerucht dat Grave gebombardeerd is.
Dien, mijn oudere zus moet van moeder, samen met frater Aloysius, vanuit Heesch op de fiets naar Grave gaan om te kijken of de kust veilig is en of de Duitsers ons huis wel of niet in beslag genomen hebben.

Het stadje Grave en ons gezin zijn gespaard gebleven van bombardementen.
We kunnen weer naar huis.
Jule gaat als oudste met Thea en mij met de bus naar Grave.
Deze stopt in de Klinkerstraat waar we uitstappen.
We horen de stilte in het oude stadje.
Geen inwoners, geen soldaten, geen verkeer. Geen regen of wind. Stil.
Wij zijn blijkbaar de eersten.
De straten zijn leeg en de huizen zijn verduisterd.
Als kind van vier voel ik weer die unheimische sfeer.
De handen van Jule bieden Thea en mij veiligheid.
We lopen van de plek waar de chauffeur ons heeft afgezet naar ons huis.
We dribbelen mee op het tempo van Jule.
Ik begrijp het allemaal niet zo goed. Het komt niet bij me op om vragen te stellen.
Wat kan een vierjarig kind begrijpen van de stilte als er niet of nergens over gesproken wordt?

We lopen hand in hand via de lege Klinkerstraat waar de winkels gesloten zijn endoor de Hamstraat waar de ramen verduisterd zijn door kranten.
De zware velours gordijnen van de woonhuizen dekken de mogelijke lichtinvallen ophet interieur af.
We gaan rechtsaf en onze klompschoentjes klikken op de straatkeien.
Ik voel me bedwelmd door de nauwelijks benoemde sfeer. Jule is altijd zo spraakzaam.
Waarom nu dan niet?
Halverwege de Hamstraat herken ik op een afstand ons huis dat op de hoek staat.
Opgelucht roep ik “Ons huis!”. Als door een bij gestoken trekt Jule aan mijn hand: ”sstt” ! Jule is ook gespannen.
Dan staan we stil. We weten niet zeker waar en of er nog Duitsers ergens zijn.
Zij hebben het hele huis uitgekamd en kruidenierswaren uit de winkel meegenomen, Het woonhuis is gespaard gebleven.
Thea en ik voelen ons veilig en Jule gaat met ons stevig aan de hand, opgetogen via de lege winkel het huis in.
Het voelt vertrouwd.
ONS huis; er is niemand thuis.

EEN LEVEN IS TEN EINDE

Daar sta ik dan, eind juni 1997, samen met mijn jongste zusje. De kleine slaapkamer is koud, ondanks de stralende zon die door de ramen naar binnen schijnt.Onze blikken dwalen over de twee lege bedden, waarvan er één nooit meer beslapen zal worden.
De eenvoudige nachtkastjes, de toilettafel met spiegel met de daarop uitgestalde toiletartikelen. Op de vloer het koude lichtgrijze linoleum. Voor de ramen hangen nog steeds de grijze damasten gordijnen van toen.Een jaar en vier maanden geleden is het dat ze het appartement hebben betrokken.Het huis waar mijn moeder jaren naar op zoek was geweest, het huis waarvan ze toen al wist dat het haar laatste thuis zou zijn.
 

Nu is ze overleden en haar laatste opdracht moet nog worden uitgevoerd. Moeders wil wás en ís wet, ook na haar dood. Vóór de crematie moet alles wat aan haar herinnerde al uit het huis worden verwijderd. En als ze zei “alles” dan bedoelde ze ook “alles”. In gedachten hoor ik nog haar scherpe stem. Het eeuwige gevit op alles en iedereen maar vooral op mijn vader. Het was nooit goed of het deugde niet. Nu sta ik hier en ik heb een heel beklemmend gevoel alsof mijn keel wordt dichtgeknepen, je weet maar nooit of ze ons zal controleren. Haar opdracht moet worden uitgevoerd.

Op haar ziekbed heeft ze besloten dat Pa, alleen achtergebleven, niet de kans mocht lopen in zijn verdriet te gaan zwelgen. Ze was ervan overtuigd dat, als hij de kast opendeed en haar kleding zag hangen, hij helemaal van de kaart zou zijn. Dat hij zou gaan rondlopen met haar kleren in zijn armen zoals toen, toen Henkie overleden was, lang geleden. Nee, herinneringen in de vorm van bezittingen moeten onmiddellijk verwijderd worden. Ze heeft ons ook een lijstje gegeven met namen van diegenen in de familie die ze iets speciaals na wilde laten. Ook daar moeten Yvonne en ik voor zorgen. Ze heeft al pakketjes gemaakt, zodat we alles alleen maar hoeven uit te delen.

Nadat we daar een poosje zonder iets te zeggen hebben gestaan, kijken Yvonne en ik elkaar besluiteloos aan. We hebben geen idee waar we moeten beginnen. Aarzelend steekt mijn zusje haar hand uit naar de deuren van de kledingkast en doet ze voorzichtig open. Keurig netjes naast elkaar hangen daar haar rokjes, bloesjes, pakjes en mantels. En daaronder schoenen, schoenen en nog eens schoenen. Een golf van machteloosheid spoelt over mij heen. Wat moeten we er in Godsnaam mee? We kennen niemand die deze kleren nog wil dragen. Dan alles maar in vuilniszakken en wegbrengen naar de Kringloopwinkel. Weg ermee, naar de anonimiteit!

In een ijzig stilzwijgen beginnen we met de kleren keurig op te vouwen, maar allengs worden we slordiger en stoppen alles in de plastic zakken zoals het in onze handen komt. Zak vol, touw erom, weg ermee. Er lijkt geen einde aan te komen. Als we zo doorgaan zijn we gauw door onze vuilniszakken heen. Ik hoop maar dat Pa nog een voorraadje achter de hand heeft.

Als de klerenkast leeg is, komen de stapels lapjes aan de beurt. De lapjes die Ma gekocht heeft op de markt. Altijd voor een prikje! Al die lapjes waar ze nog plannen voor had om er iets van te maken voor zichzelf of voor één van haar favoriete achterkleindochters. Dozen vol met naaigarens, knopen en knoopjes, bandjes en strikjes. Alles verdwijnt in plastic zakken, wordt dichtgemaakt en klaargezet om weg te brengen.

Pa, die we in de woonkamer hebben geïnstalleerd met een cryptogram, komt even zijn gezicht laten zien. Maar de aanblik van twee van zijn dochters die in een rap tempo de kleding van zijn vrouw aan het opruimen zijn, kan hij niet aan. Snikkend draait hij zich om en verdwijnt weer naar binnen.

Ondertussen zijn we begonnen aan de kaptafel. Ma was altijd een goed verzorgde vrouw geweest. Haar haren keurig gekapt tot op het laatst van haar ziekte toe. We zijn erop voorbereid een aantal potjes, flesjes en tubetjes van één of ander schoonheidsmiddel aan te treffen, maar niet zo onnoemelijk veel als de kaptafel blijkt te bevatten. Wie schetst onze verbazing als we de laatjes opentrekken en al die flesjes haarshampoo en kleurspoelingen zien staan. Ontelbare tubes crème grijnzen ons tegemoet. Hoe meer laatjes we opentrekken des te meer doosjes, potjes, flesjes en tubes komen we tegen.

Verbijsterd laten we alles door onze handen gaan. Hebben we haar de laatste jaren financieel gesteund om dit soort troep te kunnen aanschaffen? Diep van binnen voel ik een reusachtige woede opwellen. Yvonne en ik kijken elkaar aan en barsten vervolgens in tranen uit! Jankend maai ik met grote zwaaien alle flesjes en potjes in de zoveelste vuilniszak. Weg ermee! Mijn zusje slaat haar handen voor haar ogen en zakt op het bed neer.

Maar nog zijn we niet klaar. Er rest ons nog één kast, de kast waar ze haar spullen in bewaarde voor haar grote hobby: schilderen! In een grote opbergmap heeft ze al haar creaties bewaard. Stilletjes laat ik ze door mijn handen gaan en voel me diep ongelukkig. Ze is er niet meer, haar gevit op Pa hoeven we niet meer aan te horen. En haar verbeten klaagzangen ook niet meer. Toch blijft zij mijn moeder en ze is er niet meer! Al die jaren heb ik rondgebazuind dat ik haar niet zou missen maar nu, de dag na haar overlijden, wordt deze bewering al gelogenstraft: ik mis haar wel degelijk!

We sorteren de grote hoeveelheden verf, kwasten en papier. Te veel voor een heel leven. Wat nog gebruikt kan worden door bekenden of familie leggen we apart, de rest kan weg. Aan het eind van de dag vallen we in de huiskamer doodmoe op een stoel neer. Met het zicht op de hal, waar de vuilniszakken in het gelid staan om weggebracht te worden, schenkt Pa ons een portje in.

Zwijgend zitten we met zijn drieën bij elkaar. Wat valt er nog te zeggen?

Een leven is ten einde.

Nelle Heijboer

Geluksmoment

Nu de winter zich verjaagd voelt door de eerste zonnestralen, de bloemknoppen op springen staan en elk twijgje siddert van nieuw leven, juist nu besluit de rode bosmier het deze lente iets rustiger aan te doen, en op z’n minst elke dag een geluksmoment te vinden. Nietig, in de grootsheid om hem heen, ligt hij op een bruin verkleurd blad, zijn zonnebed. Zijn linker pootje relaxt gebogen over zijn rechter.

Luisterend naar het zachte briesje en zijn eigen ademhaling. Adem in, adem uit .

Hij ligt daar zomaar een beetje te mijmeren.

Door de spleetjes van zijn vijf ogen ziet hij zijn soortgenoten sjouwen met takjes en zandkorrels. Op en neer door het labyrint van de boomschors. Zich een weg banend door de verscholen paadjes. Waar leiden ze naar toe?

Torsend met verdorde bladeren en dennennaalden om de vracht zo snel mogelijk naar hun kolonie te transporteren.

Het mierennest, een bewegende metropool vol druktemakers, overlopend van ijver, met maar  één doel, een nog grotere mierenhoop.

De mier zucht nog eens diep. Even voelt dit ‘verstoppertje’ spelen als verraad.

Maar dan draait hij zich resoluut op een zij en laat de zon zijn lijfje verwarmen.

Wat een genot.

Dit geluksmoment neemt niemand mij af.

Tonny Janssen, 13 maart 2017